Een discussie die regelmatig de media haalt is of de werkdag niet tot 6 uur zou moeten worden beperkt. Voorstanders geven als voordelen aan dat de fysieke en mentale belasting van het werken terug wordt gedrongen en werknemers daarnaast hun werk met zorgtaken beter kunnen combineren. Daarbij vormt een kortere werkdag op snikhete dagen, zonder airco, geen overbodige luxe. Het moment om definitief afscheid te nemen van de 8-urige werkdag als standaard zou in elk geval historisch goed gekozen zijn. Het is precies een eeuw geleden dat zij door de ILO als standaard naar voren werd geschoven. Kan de 6-urige werkdag de ambities aan die haar worden toegedicht. En zijn er nog alternatieven?
 
Het introduceren van een 6-uursdienst blijkt in de praktijk nog niet zo eenvoudig te zijn. Bij een normaal maximum van 5 werkbare dagen per week komt de arbeidsduur namelijk niet boven de 30 uur uit. Dit vormt uiteraard geen probleem in sectoren waar iedereen in deeltijd werkt. Maar voor voltijders die 17 tot 25% salaris in moeten leveren kan het een zware pil zijn. Terwijl het gat te groot lijkt om eenzijdig door de werkgever te laten overbruggen. Daarbij zal het verschil in arbeidstijd mogelijk door de inzet van extra personeel moeten worden gecompenseerd. Om deze kostenstijging te voorkomen zou een 6e werkdag als standaard in kunnen worden gezet. Dat betekent dan wel een afscheid van ‘de vrije zaterdag’ die sinds 1960 in Nederland als een verworvenheid geldt. 

Bij de ploegendiensten wordt het zelfs nog iets ingewikkelder. Dat heeft te maken met een zekere bedrijfstijd die af moet worden gedekt. Met diensten van 6 uur zijn minimaal 4 ploegen nodig om een etmaal af te dekken waar nu in principe 3 ploegen volstaan. De overgang wordt pas aantrekkelijk wanneer er tenminste 6 dagen van de week worden afgedekt. De keerzijde van de medaille is dat de fysieke belasting van het rooster stijgt ten opzichte van het origineel met 8-uurs diensten. Een kortere dienst gaat gepaard met het werken van meer diensten achter elkaar. De vermoeidheid loopt dan gestaag op, zeker wanneer het een reeks van nachtdiensten betreft. Daarbij is er voor herstel minder tijd omdat er minder roostervrije dagen zijn.

Een alternatief voor de 6-uursdiensten ligt in het juist verlengen van de diensten. Want hoewel 12-uursdiensten in Nederland slechts op kleine schaal voorkomen zijn deze juist in andere landen zeer talrijk terug te vinden. De werkweek kan op die manier in combinatie met een normale arbeidsduur worden gecomprimeerd. Op die manier kan het werken van 3 dagen per week met een voltijd salaris (36 uur) worden verenigd. Werknemers hebben door het grote aantal roostervrije dagen meer vrije tijd om hun werk-privé balans beter te kunnen bewaken. Daarbij is er minder woon-werkverkeer hetgeen ook de filedruk en het milieu ten goede komt.

Er is in het buitenland al veel onderzoek verricht naar de effecten van 12-uurs diensten. Werknemers blijken over het algemeen zeer tevreden met het oog op de grote hoeveelheid roostervrije dagen [1]. Daarbij voelen zij zich fysiek minstens zo goed, of zelfs beter, dan in een 8-uurs equivalent [2]. Er zijn wel zorgen waar het de vermoeidheid en veiligheid betreft. Jonge werknemers zijn in staat gebleken hun prestaties gedurende een 12-uursdienst gelijk te houden, maar oudere werknemers hebben daar iets meer moeite mee[3]. Met betrekking tot de veiligheid gaan zij gepaard met een hoger risico (27%) op ongevallen [4]. Voldoende rustmomenten in de dienst en het slapen voorafgaand aan een nachtdienst kunnen dit wel verkleinen.   

Een minder vergaand alternatief is de 10-uursdienst. In de dagdienst is hiermee (in het buitenland) al behoorlijk geëxperimenteerd. De combinatie van een hoge arbeidsduur (40 uur per week) en een korte werkweek (4 dagen) is zowel voor werkgever als werknemer interessant. In de omgeving van de ploegendiensten ligt de 10-uurs dienst om het etmaal af te dekken minder voor de hand. Door gebruik te maken van overlapping tussen diensten om bepaalde pieken in het werkaanbod af te dekken kunnen zij echter wel degelijk als productief worden ingezet [5]. Tegelijkertijd kunnen zware (nacht)diensten qua lengte worden ingekort zodat de vermoeidheid in deze diensten wordt voorkomen. Door op die manier van kortere en langere diensten gebruik te maken kunnen roosters met een voltijd arbeidsduur, meer vrije tijd en een lagere fysieke belasting ontstaan.
Peter Hagesteijn

[1] Lee Di Milia, A longitudinal study of the compressed workweek, 1998
[2] Lawrence Smith e.a., Work shift duration, 1998
[3] K. Reid e.a., Comparing performance on a simulated 12 hour shift rotation in young and older subjects, 2001
[4] Simon Folkard e.a., Shiftwork. Safety, sleepiness and sleep, 2005
[5] Peter Totterdell, Ten-hour days and eight-hour nights: can the Ottawa Shift System reduce the problems of shiftwork?, 1992